Visigotische schatten
Op een nacht in 2004 betraden enkele dieven een van de oudste kerkjes in Europa, genaamd Santa Maria de Lara. Het kerkje, vlakbij Burgos in het noorden van Spanje, was gebouwd rond het jaar 700 door de Visigoten. Na Rome in as te hebben gelegd, trokken de Visigoten naar Spanje en Frankrijk en stichtten daar een koninkrijk dat standhield van ruwweg 500 – 800. Het kerkje in Santa Maria de Lara werd uiteindelijk vergeten en raakte overwoekerd. In 1921 maakte priester Bonifacio Zamora een wandeling, raakte verdwaald en vond uiteindelijk het kerkje terug.
Tijdcapsule
Wat hij aantrof was een soort tijdcapsule. Rond 700, tijdens de bouw van het kerkje, was het christendom nog bezig zichzelf te vormen. De priester keek om zich heen en zag uiteraard christelijke symbolen, maar ook Romeinse, Oosterse en zelfs ketterse afbeeldingen, zoals griffioenen.
Indien het kerkje niet duizend jaar was verdwenen, waren deze afbeeldingen weggehaald. Nu boden ze een kijkje in de begintijd van het christendom in Spanje, vol met nog steeds niet-ontcijferde symbolen. Als betrof het een boek van Dan Brown.
Diefstal van nationaal erfgoed
In 1929 werd het kerkje, met daarin waarschijnlijk de oudste afbeelding van Christus op het Iberische schiereiland, tot nationaal erfgoed bestempeld. Aangezien het platteland van Spanje, net als in de rest van de wereld, te maken heeft met leegloop, merkte niemand de dieven op die in een nacht in 2004 naar binnen glipten. Ze ontdekten al snel dat vrijwel alles in het kerkje te zwaar was om te tillen. Uiteindelijk lukte het hen om ervandoor te gaan met twee loodzware stenen reliëfs waarop de evangelist Johannes en een andere evangelist waren afgebeeld.
Verkocht als tuinornamenten
De diefstal was groot nieuws in Spanje. Er was weinig bewaard gebleven uit de Visigotische tijd en nu waren ook nog eens twee topstukken verdwenen. De politie startte een groot onderzoek dat geen enkel spoor opleverde.
De heren dieven waren natuurlijk erg in hun nopjes: ze hadden nu de beschikking over twee schatten die zo uniek waren dat ze er een miljoen voor wilden vangen. Tot hun grote verbazing ontdekten ze al snel dat niemand er echter zijn vingers aan wilde branden. Deze belangrijke beelden bleken gewoon onverkoopbaar. Op het in het bezit hebben van gestolen werelderfgoed staan forse straffen. Zwaar teleurgesteld besloten ze de twee reliëfs dan maar aan te bieden als ‘oude tuinornamenten’. Zo konden ze in ieder geval nog wat geld verdienen.
Een Franse handelaar in tuinornamenten trapte erin en ruilde de twee stenen voor enkele meubelen uit de Frans-koloniale tijd. Hij reisde vervolgens in 2010 naar Londen en verkocht ze op zijn beurt aan een Engelse dealer.
Gouden tip van 'demente' man
Rond diezelfde tijd kreeg ik een tip van een Engelsman die getuige was geweest van de verkoop: ‘Ik weet niet wat het waren, maar in ieder geval géén tuinornamenten. Volgens mij betreft het hier gestolen werelderfgoed…’ Ik reisde af naar Londen maar toen ik aanbelde bleek mijn tipgever net overleden. Zijn vrouw kon mij niet verder helpen. Ze kon mij alleen een voornaam, Tony, en een beschrijving geven, van de man die onlangs met haar overleden man had gepraat. Ik schakelde enkele mensen in Londen in en vroeg ze Tony te vinden. Acht jaar later, begin 2018, kreeg ik een telefoontje dat Tony was gelokaliseerd. Ik reisde af naar Londen en trof een oude man aan die leed aan dementie, al kon ik me niet aan de indruk onttrekken dat hij zich meer herinnerde dan hij liet blijken. Na lange gesprekken waarin Tony te pas en te onpas in slaap viel, ‘herinnerde’ hij zich inderdaad dat hij getuige was geweest van de verkoop van verdachte ‘tuinornamenten’. Volgens hem ging het om twee gotische reliëfs.
De maanden daarna probeerde ik uit te vinden waar en wanneer er in Europa gotische reliëfs waren gestolen. Achteraf gezien een kansloze missie aangezien gotische reliëfs totaal wat anders is dan Visigotische reliëfs. Gelukkig ‘herinnerde’ Tony zich ineens dat hij een foto had. Toen ik de foto bekeek realiseerde ik me dat het hier ging om Visigotische reliëfs. Vrij snel wist ik vervolgens uit te vinden dat ze in 2004 waren gestolen uit het kerkje Santa Maria de Lara, in Spanje. Een week later had Tony weer enkele heldere momenten en hij gaf me de naam van de Franse handelaar in tuinornamenten die de werken in Londen had verkocht.
'Ik gooi ze in de Thames!'
Toen ik de Fransman confronteerde, schrok hij behoorlijk. Hij zweerde mij niet geweten te hebben dat het hier gestolen werelderfgoed betrof. Hoewel de Engelse handelaar aan wie hij de ‘tuinornamenten’ had verkocht, inmiddels ook was overleden, kon hij me wel de naam geven van de uiteindelijke kopers. Nu was het mijn beurt om te schrikken: hij gaf me de naam van een van Engelands meest vooraanstaande families…
Ik stuurde een tussenpersoon - iemand van stand – naar de betreffende familie. Bij de vrouw des huizes brak het zweet uit. Ze vertelde dat haar inmiddels overleden man de ‘tuinornamenten’ inderdaad had gekocht. Na zijn dood had ze de twee reliëfs met de voorzijde naar beneden gelegd omdat ze dacht dat ze ongeluk brachten. Nu ze het ware verhaal over de herkomst hoorde, wilde ze er direct vanaf: ‘Ik gooi ze in de Thames!’
De tussenpersoon stelde haar gerust. Afgesproken werd dat de twee reliëfs ergens zouden worden neergelegd en dat de familie anoniem zou blijven.
'De eerste keer dat er wat terugkomt'
Op een avond in januari 2019 trof ik de twee reliëfs inderdaad aan op de afgesproken plek. Ze waren in het jaar 700 gemaakt voor het Spaanse klimaat en zeker niet bestand tegen de Engelse regen. Maar desondanks waren ze in redelijke staat.
De Nederlandse politie, afdeling kunst, had op mijn verzoek de Spaanse en Engelse politie ingelicht. De overdracht op de Spaanse ambassade in Londen verliep dan ook probleemloos. De Spaanse politie, de Guardia Civil, stuurde een speciaal vliegtuig om de werken op te halen. Het was uiteraard groot nieuws in Spanje, maar ook wereldwijd. Een Spaanse archeoloog/museumdirecteur merkte op: ‘Tijdens mijn carrière heb ik honderden voorwerpen zien verdwijnen. Dit is de eerste keer dat er wat terugkomt. En dan ook nog eens twee van zulke uiterst belangrijke werken…’
De media over de Visigothische schatten
British aristocrat confronted by 'Indiana Jones of art world' over priceless stolen artefacts
The Telegraph
22 januari 2019
Nederlandse kunstdetective vindt gestolen Spaanse stenen terug
NOS
22 januari 2019
Los evangelistas robados vuelven a Burgos
El País
23 januari 2019