Het valse Olmekenhoofd
Olmeken in Mexico
Een drieduizend jaar oud stenen hoofd duikt op. Het kolossale beeld is afkomstig van de geheimzinnige Olmeken uit Mexico. Experts garanderen de echtheid en taxeren het beeld op $15 miljoen. Maar dan weet ik de hand te leggen op schokkende foto’s. Het luidt de ontmaskering in van een van de grootste kunstvervalsers uit de geschiedenis.
Het mysterie van de Olmeken
De Olmeken leefden van circa 1500 v.Chr. tot 400 v.Chr in het zuiden van Mexico. Een raadselachtig volk waar we nog weinig over weten. Wel lieten ze ons zeventien kolossale hoofden na, een bewijs van hun hoogwaardige cultuur. Omdat de hoofden Afrikaanse trekken vertonen, meenden wetenschappers dat er lang vóór Columbus contact moet zijn geweest tussen het Amerikaanse continent en Afrika. Tegenwoordig gaat men er echter van uit dat de zeventien hoofden afbeeldingen zijn van Olmeken-koningen.
Hoofd nummer 18
Er waren dus zeventien beelden bekend tot er in 1996 plotseling nog een exemplaar opdook, op een tentoonstelling in Spanje. De tentoonstelling werd geopend door Nobelprijswinnares Rigoberta Menchu en de president van Costa Rica. Zij bekeken vol bewondering het Olmeken-hoofd nummer 18, het pronkstuk van de tentoonstelling. De eigenaar van de tentoongestelde collectie was de Costaricaanse kunsthandelaar Leonardo Patterson. Dankbaar nam deze de complimenten in ontvangst.
Vermoeden van kunstsmokkel
Tien jaar later hoorde ik voor het eerst van deze expositie en beeld nummer 18. Ik vond het vreemd dat het Olmeken-hoofd niet in een Mexicaans museum stond maar in privébezit terecht was gekomen. De uitvoer van archeologische voorwerpen is namelijk in vrijwel alle landen verboden. Tenzij het voorwerp al vóór 1970 is opgegraven. Maar ik geloofde niet dat daar in dit geval sprake van was. Zo’n uitzonderlijk en zeldzaam beeld had nooit dertig jaar lang onbekend kunnen blijven. Vermoedelijk was het hoofd recentelijk in Mexico opgegraven door schatgravers en het land uit gesmokkeld. Indien mijn theorie klopte, had Leonardo Patterson papieren vervalst.
Echtheidscertificaat van experts
Ik ontdekte dat het Olmeken-hoofd was verzekerd voor $ 15 miljoen bij een dochter van verzekerings-maatschappij Lloyd’s. De verzekeringspolis bevatte tevens certificaten van echtheid, afgegeven door enkele vooraanstaande kunstexperts. Deze experts adviseren verzamelaars, veilinghuizen en musea over de hele wereld. Om echter geen enkele twijfel te laten bestaan dat het hoofd geen vervalsing was, was het ook nog eens met de modernste technieken onderzocht in het vermaarde laboratorium Institut für Allgemeine und Angewandte Geologie van de Universiteit van München. Dit laboratorium wordt wereldwijd ingezet door musea om vervalsingen eruit te pikken. In een dik rapport werd bevestigd dat het Olmeken-hoofd inderdaad uit het eerste millennium v.Chr. stamde en dus echt was.
Inval bij Leonardo Patterson in München
Van mijn contacten in Duitsland vernam ik dat er midden jaren ‘90 een inval was geweest bij Leonardo Patterson, de organisator van de tentoonstelling en woonachtig in München. De inval had plaatsgevonden op verdenking van belastingfraude en er waren dozen met documenten in beslag genomen waar al jaren niet meer naar was omgekeken. Tussen de documenten lag een fotorolletje. Ik liet de negatieven ontwikkelen. Toen ik ze bekeek, was ik met stomheid geslagen.
Een vervalser ontmaskerd
Op de foto’s was te zien hoe het Olmeken-hoofd werd uitgehakt uit een brok steen door een man met een blauw petje op en sportschoenen aan! Alle stadia waren vastgelegd. Dit betekende dat het beeld helemaal geen duizenden jaren oud was maar een vervalsing… Na veel speurwerk ontdekte ik de naam van de vervalser op de foto, de Mexicaan Luis Bianchi. Ik besloot naar Mexico te reizen en hem op te sporen. In een klein stadje vond ik hem uiteindelijk, dat wil zeggen zijn graf. Iedereen herinnerde zich Luis als een bijzonder aimabel man. Een familielid vertrouwde me met enige trots toe dat verval-singen van Luis in vele musea te bewonderen waren, waar ze voor echt doorgaan.
“Kopie voor plaatselijk park”
Ik nam contact op met Leonardo Patterson en vroeg hem om commentaar. Patterson kende de foto’s maar ontkende in alle toonaarden dat het beeld vals was. Hij overhandigde mij een notarisverklaring uit 1993 waarin Luis Bianchi verklaart dat Olmeken-hoofd nummer 18 en het hoofd op de foto’s niet dezelfde zijn. Bianchi had naar eigen zeggen een kopie gemaakt dat bestemd was voor een fontein. Een lachwekkende verklaring. Iedereen kon zien, zoals later ook is vastgesteld door archeologen, dat er maar één hoofd was. Het hoofd dat Bianchi op de foto’s uithakt, is Olmeken-hoofd nummer 18.
Een bijklussende minister
De notaris die Bianchi zijn handtekening had laten zetten onder het document was niemand minder dan Fernando Berrocal Soto, de minister van Veiligheid van Costa Rica. Kennelijk kluste de minister er in zijn vrije tijd wat bij als notaris in buurland Mexico. Latijns-Amerika blijft een wonderlijke wereld… Ik nam contact op met een journalist van El Universal, Mexico’s voornaamste krant. Die vroeg de minister van Veiligheid van Costa Rica om een reactie. Hoe had hij zo’n belachelijke verklaring kunnen opstellen? Fernando Berrocal Soto kon zich het Olmeken-hoofd zogenaamd niet meer herinneren. De naam Leonardo Patterson kwam hem na lang nadenken wel vaag bekend voor. Toen de journalist hem na enkele weken terugbelde en vertelde dat hij had ontdekt dat Soto bij veel meer zaken van Leonardo Patterson betrokken was geweest, gooide Soto geïrriteerd de hoorn op de haak. Hij had inmiddels ook nog andere dingen aan zijn hoofd. Hij lag in eigen land onder vuur vanwege vermeende connecties met de Colombiaanse guerrillabeweging Farc. Kort voordat het verhaal van het valse Olmeken-hoofd groot in de Mexicaanse en Costaricaanse pers verscheen, trad Fernando Berrocal Soto af. In El Universal kreeg hij nog een sneer na (zie onderaan, selectie uit de pers). Hij werd ronduit een leugenaar genoemd…
Nog altijd veel vervalsingen
Het valse Olmeken-hoofd bevindt zich momenteel in Duitsland, in beslag genomen door de politie. Nader onderzoek heeft aan het licht gebracht dat Luis Bianchi honderden vervalsingen moet hebben gemaakt waarvan er nog vele onontdekt in musea staan…
(zie ook de zaak Leonardo Patterson)
