De paarden van Hitler

Undercoveroperatie leidt naar geheime diensten, oud-nazi's en corrupte legerofficieren

Paarden van Hitler

Josef Thorak paarden

Geheime diensten, oud-nazi's en corrupte legerofficieren

Rondom zijn machtscentrum in Berlijn, de Nieuwe Rijkskanselarij, had Hitler metershoge beelden laten plaatsen van zijn favoriete beeldhouwers. Altijd was aangenomen dat deze beelden verloren waren gegaan tijdens de ‘Slag om Berlijn.’ Groot was de opschudding dan ook toen Brand na 70 jaar alsnog deze kunstschatten van Hitler op het spoor kwam en deze vervolgens door de Duitse politie werden geconfisqueerd. Een verhaal over geheime diensten, oud-nazi’s en corrupte legerofficieren dat wereldnieuws werd…

 

Boekentip: De Paarden van Hitler

Benieuwd naar het volledige verhaal? Lees dan ook het boek De Paarden van Hitler.

Ongeloofwaardige tip

In januari 2014 werd ik gebeld door Michel van Rijn, eens ’s wereld grootste kunstsmokkelaar. Van Rijn werkte inmiddels al jaren samen met de politie en was van vrijwel alles in de illegale kunsthandel op de hoogte. ‘Ik heb een hele vreemde email ontvangen, met een uiterst explosieve inhoud’, vertelde hij. ‘Ik heb de tijd er niet voor dus mag jij deze zaak oplossen’ Hij stuurde de email aan mij door. Deze was oorspronkelijk afkomstig van de in Antwerpen woonachtige Nederlandse ‘kunstmakelaar’ Steven M. Ik had deze Steven in het verleden twee maal kort ontmoet maar wist verder niets van hem.

De inhoud van de email was mysterieus. Steven schreef dat een beruchte nazi-familie iets in haar bezit had waar ze ‘vanwege politieke omstandigheden’ zo snel mogelijk van af moest. De prijs was 1,5 miljoen euro. Bijgevoegd was een kleurenfoto waarop twee enorme bronzen paarden stonden afgebeeld. Toen ik de foto wat langer bekeek, realiseerde ik me ineens wat ik zag: dit waren de twee bronzen paarden die tijdens het Derde Rijk in de tuin van de Rijkskanselarij hadden gestaan, onder Hitlers kantoor! Ze waren gemaakt door Josef Thorak, een van Hitlers favoriete beeldhouwers. Kennelijk waren de paarden zo bij Hitler in de smaak gevallen dat hij ze in het zicht van zijn kantoor had laten plaatsen. Met open mond staarde ik naar de foto. Een kleurenfoto van twee van de meest bekende beelden uit het Derde Rijk, waarvan iedereen dacht dat ze niet meer bestonden…

horses
Rijkskanselarij in de tweede wereldoorlog

Slag om Berlijn

Mijn euforie hield niet lang stand. Het was algemeen bekend dat deze beelden en alle andere die eens rondom de Rijkskanselarij hadden gestaan, waren vernietigd tijdens de ‘Slag om Berlijn’. De paarden op de foto waren gewoon ordinaire vervalsingen. Het zou niet de eerste keer zijn dat vervalsers op deze manier een slag wilden slaan. Ik besloot dan ook verder geen onderzoek in te stellen. Maar dat zou spoedig veranderen…

Kijktip: De Kunstdetective

Kijk de aflevering van De Kunstdetective terug over Hitlers paarden.

Hitlers laatste bewegende beelden

In de zomer van 2014 keek ik naar een documentaire over de laatste dagen van het Derde Rijk. Ik had mijn gedachten er maar half bij aangezien ik de getoonde beelden al honderdmaal had gezien. Weer zag ik Hitler uit de Führerbunker komen om met bevende hand enkele jongens van de Hitlerjugendmedailles op te spelden vanwege getoonde moed. Deze opnames waren genomen op 22 maart 1945 ruim een maand voordat Hitler zelfmoord zou plegen. Het zouden de laatste bewegende beelden van Hitler worden. Ineens zat ik rechtop: ik had me nooit gerealiseerd dat deze beroemde opname plaats had gevonden in de tuin van de Rijkskanselarij! De plek dus waar de twee metershoge bronzen paarden van Thorak stonden. Tot mijn verbazing zag de tuin van de Rijkskanselarij er nog vrijwel ongeschonden uit. Maar wat nog belangrijker was: op de filmbeelden zijn de paarden niet meer aanwezig. Op de plek waar een van de paarden behoorde te staan, stond nu een lijfwacht van Adolf Hitler. En dat kon maar één ding betekenen: Hitler had voordat de ‘Slag om Berlijn’ in alle hevigheid losbarstte, de twee bronzen paarden in veiligheid laten brengen. Naar alle waarschijnlijkheid was de recente kleurenfoto met de twee bronzen paarden dus wel degelijk echt!

Hitler1945
Arthur Brand, niederländischer Kunstdetektiv, im Gespräch mit Spiegel-Autor Konstantin von Hammerstein (R) am 03.05.2015 vor dem "Haus des Deutschen Sports" in Berlin, Deutschland.

Het Rode Leger en de Stasi

Ik kon uiteraard niet Steven M. bellen en zeggen: ‘Ik hoor dat je de bronzen paarden van Thorak in de aanbieding hebt. Waar kan ik ze afhalen?’ De twee paarden waren nog altijd Duits staatsbezit dus betrof het hier een illegale verkoop. Bovendien zou Steven M. onraad ruiken als ik hem uit het niets zou bellen. Ik besloot dan ook om eerst verder onderzoek te doen. Ik belde een bevriend journalist van Duitslands meest gerenommeerde tijdschrift Der Spiegel en wijdde hem in in ons geheim. Konstantin von Hammerstein kon uiteraard zijn oren niet geloven: ‘Als dit waar is, hebben we wereldnieuws!’

Al snel ontdekten we dat Adolf Hitler zowel de paarden als de andere beelden van de Rijkskanselarij reeds in 1943 naar een plaatsje ten noorden van Berlijn had laten overbrengen. De geallieerde bommenwerpers verschenen steeds vaker aan de hemel van Berlijn en Hitler wilde geen enkel risico lopen met zijn favoriete beelden. Zo gauw de Russen waren verslagen, zouden ze weer terug kunnen keren. Aldus Hitler. Maar de Russen werden niet verslagen. Ze namen het plaatsje in waar Hitler de beelden had geplaatst. Omdat nazi-kunst en communistische kunst verbazingwekkend weinig van elkaar verschillen, leek het ons niet denkbeeldig dat de Russen de beelden gewoon bewaard hadden. De kleurenfoto met de twee paarden was daar een bewijs van.

Via bevriende contacten van voormalige Russische legerofficieren kregen we te horen dat de paarden inderdaad door de Russen in beslag waren genomen en na de oorlog op een Russische legerkazerne waren geplaatst in de buurt van Berlijn. Het toenmalige Oost-Duitsland stond onder heerschappij van Moskou maar dat wil niet zeggen dat de Russen het in bezit hebben van deze beelden niet als staatsgeheim beschouwden. Via onze contacten kregen we zelfs enkele foto’s toegespeeld uit de jaren ’50 waarop Russische soldaten te zien waren naast de paarden. Toen het communisme ineenstortte en Oost-Duitsland weer een geheel ging vormen met West-Duitsland, waren de paarden verdwenen…

De schimmige ‘kunstmakelaar’ Steven M.

Het was tijd om Steven M. te benaderen. Uiteraard moest dit uitermate voorzichtig gebeuren: bij de kleinste misstap zou Steven onraad ruiken. Ik belde zijn Belgische nummer.

S: ‘Hallo Arthur, lang niets meer van je gehoord.’

We wisselden wat vriendelijkheden uit. Omdat ik niet rechtstreeks naar de paarden kon vragen, moest ik Steven zover zien te krijgen dat hij ze zelf ter sprake zou brengen. Ik hing het verhaal op dat ik mooie kunst zocht voor wat rijke klanten en toen aan hem had gedacht.

S: ’Wat zoeken je klanten voor kunst?’

A: ‘Wel, mijn rijkste en belangrijkste klant maakt het niet zoveel uit als er maar een fantastisch verhaal aan vastzit. En het moet uniek zijn…’

Hopelijk zou Steven in mijn val trappen. Het was even stil en toen zei hij:

S: ‘Hoe rijk is hij?’

A: ‘Geld speelt geen rol.’

S: ‘Ok, dan heb ik wel wat voor hem. Ik stuur je zo wat foto’s maar het is topgeheim… De prijs is 8 miljoen euro.’

Indien Steven het over de paarden had, was de prijs inmiddels behoorlijk gestegen. Dezelfde avond ontving ik de foto’s. Tot mijn grote vreugde betrof het inderdaad de paarden. Ik belde Steven en zei dat mijn Amerikaanse klant interesse toonde. We spraken af elkaar te ontmoeten.

Hitler en Josef Thorak

Kriminalhauptkommissar Rene Allonge

We realiseerden ons terdege dat we gevaarlijk spel speelden. Lieden die deze metershoge paarden destijds hadden weten los te krijgen uit Russische handen, moesten verdomd goede contacten hebben. Het werd tijd om de Duitse politie op de hoogte te brengen. Dé man in Duitsland als het gaat om kunstdiefstal is Kriminalhauptkommissar Rene Allonge. Hoewel we elkaar nooit ontmoet hadden, wisten we van elkaars bestaan. Ik belde zijn bureau in München. Toen ik Allonge vertelde waarover het ging, was hij verrukt: ‘Ik weet inmiddels al twee jaar dat de paarden nog bestaan, maar ik krijg er mijn vinger niet achter,’ zei hij. We besloten de krachten te bundelen.

Steven-M-balkje

The Sting

De afspraak met Steven M. zou plaatsvinden in een chique restaurant in Amsterdam-Zuid. Ik zorgde dat ik op tijd was, controleerde mijn geheime camera en liep naar binnen. Steven was niet de eigenaar van de paarden, zo hadden we begrepen uit zijn email. Hij was slechts een tussenpersoon die de werkelijke eigenaar vertegenwoordigde. Steven arriveerde en maakte een opgewekte indruk. Waarschijnlijk rekende hij zich al rijk. Maar toch wilde hij wel bewijs zien dat mijn Amerikaanse klant werkelijk bestond en dat hij niet zijn tijd zat te verdoen.

Ik toonde hem de hele doopceel van mijn klant, de heer Moss, inclusief identiteitskaart en bewijzen van zijn krediet-waardigheid. De heer Moss mocht tijdens het gesprek dan wel tot leven komen, in werkelijkheid was hij een verzinsel van mij. Ik had hem vorm gegeven aan de hand van het televisiekarakter J.R. uit de serie Dallas. De heer Moss was een Texaanse oliebaron, droeg een cowboyhoed, had geld als water en was zo slecht als de nacht. Steven scheen onder de indruk van mijn klant. Zozeer dat hij nog enkele verrassingen voor me had: ‘Mijn opdrachtgever heeft nog wat leuks voor jouw klant. Ook hiervan is de prijs 8 miljoen.’ Steven toonde mij een foto van het beeld. Ik dacht dat ik droomde. Het betrof het 10 meter hoge, 40 duizend kilo zware reliëf Der Wächter (1941) gemaakt door Hitlers favoriete beeldhouwer Arno Breker en bestemd voor de triomfboog in Berlijn die er nooit was gekomen. Ook van dit beeld was aangenomen dat het verloren was gegaan tijdens de oorlog. Steven en ik spraken af dat hij een bezichtiging van de paarden zou regelen en dat ik alle gelden voor de transactie in orde zou maken.

der_wachter 01
satellietfoto
binnenplaats

Satellietfoto

Tijdens de meerdere ontmoetingen die ik met Steven M. had, liet hij zich zo nu en dan een naam ontvallen. Eén van die namen speelden we door aan de journalist van Der Spiegel, Konstantin von Hammerstein. Omdat we ervan uitgingen dat de paarden na de val van de muur via de toenmalige Oost-Duitse geheime dienst Stasi of de Russische KGB in het bezit van de huidige bezitter was gekomen, benaderde Konstantin een van de voormalige topfiguren van de Stasi. Deze man, Axel H., wist niets van de paarden maar kende wel de naam die wij hadden doorgegeven. En ook diens adres.

Op een avond belde Konstantin: ‘Dit ga je niet geloven! Ik heb de tuin van deze persoon op een satellietfoto bekeken. Inderdaad zijn de paarden niet te zien, maar wel een ander beeld. Hij is van boven gefotografeerd maar de schaduw van het beeld laat er geen twijfel over bestaan.’ Toen wij de foto bekeken en inzoomden, herkenden wij het beeld direct aan de schaduw: het was het verloren gewaande beeld Die Wehrmacht van Arno Breker. Dit beeld, misschien wel het beroemdste beeld uit het Derde Rijk, had tijdens de oorlog bij één van de ingangen van de Nieuwe Rijkskanselarij gestaan.

De invallen

Aangezien de bezichtiging van de paarden op zich liet wachten, we inmiddels 3 namen hadden van mogelijke eigenaren en het Duitse Boulevardblad Bild lucht had gekregen van onze operatie, besloot Rene Allonge om tot actie over te gaan. In de vroege ochtend van 20 mei 2015 vielen tientallen politiemensen op verschillende plekken in Duitsland binnen. Nerveus wachtte ik in Nederland op het verlossende telefoontje. Dat kwam van Konstantin van Der Spiegel: ‘Ze hebben de paarden gevonden, Die Wehrmacht, Der Wächter en nog veel meer!’ Het bleek dat naast de drie beelden waarvan wij inmiddels op de hoogte waren, er nog zes waren gevonden, allemaal behorend tot de gezichtsbepalende beelden van het Derde Rijk. Er was ook nog een Wehrmacht-tank aangetroffen, een torpedo en zelfs een V1 raket. De vondst was groot nieuws in Duitsland en de rest van de wereld. De gerenommeerde The New York Times besteedde er maar liefst vier paginagrote artikelen aan. De Duitse minister van Cultuur heeft inmiddels verklaard dat de beelden tentoongesteld gaan worden…

Standbeelden

Boekentip: De Paarden van Hitler

Wil je meer lezen over de spannende zoektocht naar de verloren gewaande beelden? Lees dan ook het boek De Paarden van Hitler.

"Asked why nobody apparently noticed the giant sculptures — measuring more than 11 feet tall — when they were transported or stored, Ms. Wettley said that Mr. Wolf could have wrapped them in thick plastic and told truckers that they were heavy blocks of sandstone."

The New York Times, 25 juni 2015

De media over de paarden van Hitler